Jahon iqtisodiy forumining yanvar oyidagi hisobotiga ko'ra, 2030 yilga kelib jahon mehnat bozori 92 million ish joyini yo'qotadi. Shu bilan birga, 170 million yangi ish o'rinlari yaratilishi kutilmoqda, bu esa 78 million ish o'rinlarining umumiy o'sishiga olib keladi — bu global bandlikning 7%.
Qaysi kasblar xavf ostida qoladi?
O'n yillikning oxiriga kelib, avtomatlashtirish turli sohalardagi ko'plab ishchilarga ta'sir qiladi. Xususan, ular qisqartiriladi:
- har beshinchi kassir,
- har uchinchi pochta va bank xodimi,
- kotiblar,
- grafik dizaynerlar.
Shu bilan birga, ma'lumotlar tahlilchilari va fintechlarga talab ikki baravar ko'payadi va UI/UX dizaynerlari, axborot xavfsizligi bo'yicha mutaxassislar va avtonom transportga bo'lgan ehtiyoj 1,5 baravar oshadi.
Sun'iy intellekt va uning biznesga ta'siri
Hisobotga ko'ra, ish beruvchilarning 86 foizi sun'iy intellekt o'z biznesini sezilarli darajada o'zgartirishiga ishonishadi. 2,8 ming talab qilinadigan ko'nikmalarni tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, ularning 28,5 foizini neyron tarmoqlar bilan almashtirish mumkin. Inson mehnatidan butunlay voz kechish mumkin emas, ammo samaradorlik oshadi: ilgari to'rtta xodim kerak bo'lgan joyda ikkitasi etarli bo'ladi.
2030 yilga kelib ishchilarning asosiy ko'nikmalarining 39 foizi o'zgaradi. 2020 yilda prognozlar yanada yuqori bo'ldi — 57%, ammo kompaniyalar xodimlarni faol ravishda qayta o'qitishni boshladilar. Biroq, boshqaruv pozitsiyalari uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar — analitik fikrlash, stressga chidamlilik, moslashuvchanlik va jamoani boshqarish qobiliyati — o'z ahamiyatini saqlab qoladi.
Avtomatlashtirishning o'sishi: robotlar odamlarni almashtiradi
2023 yilda sanoat robotlarining zichligi 10 ming xodimga 162 donaga yetdi, bu etti yil avvalgidan ikki baravar ko'p. 2020 yildan boshlab ularning joriy etilishi har yili 5-7 foizga o'sib bormoqda. O'rnatilgan robotlar soni bo'yicha Xitoy, Yaponiya, AQSh, Janubiy Koreya va Germaniya etakchi bo'lib qolmoqda — bu mamlakatlar barcha sanoat robotlarining 80 foizini tashkil qiladi.
Ish beruvchilarning 58 foizi robotlar kelgusi yillarda o'z bizneslarini tubdan o'zgartirishiga ishonishadi. Avtomatlashtirish natijasida 5 million ish o'rni yo'q qilinadi, ammo 11 million yangi ish o'rinlari yaratiladi — birinchi navbatda kiberxavfsizlik va ma'lumotlarni tahlil qilish sohasida.
2030 yilga kelib odamlar va mashinalar o'rtasida vazifalarni taqsimlash o'zgaradi:
- 34% ish robotlar tomonidan amalga oshiriladi,
- 33% odamlar uchun qoladi,
- 33% birgalikda hal qilinadi (2025 yilda inson vazifalarining ulushi 47% ni tashkil etdi).
IT va telekomda eng katta avtomatlashtirish kutilmoqda-95%. Shu bilan birga, sog'liqni saqlash va davlat sektori inson va texnologiya o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning yuqori darajasini saqlab qoladi.
Turli mintaqalar-turli qiyinchiliklar
Rivojlangan davlatlar kam ta'minlangan davlatlarga qaraganda generativ sun'iy intellektni tezroq qabul qilmoqdalar. Shunisi e'tiborga loyiqki, AQShda AI ko'nikmalarini o'rganishga bo'lgan talab asosan jismoniy shaxslardan, Hindistonda esa biznesdan kelib chiqadi.
Raqamlashtirish va AI o'zgarishlarning asosiy drayverlari bo'lib qolsa-da, demografik va ekologik omillar ham xuddi shunday rol o'ynaydi.
- Osiyoda texnologik taraqqiyot transformatsiyaning asosiy omili bo'ladi.
- Evropa va Shimoliy Amerikada-aholining qarishi va avtomatlashtirish.
- Afrika va Lotin Amerikasida asosiy qiyinchilik — bu yosh mutaxassislar sonining ko'payishi uchun ish o'rinlari yaratish.
Shunday qilib, dunyo mehnat iqtisodiyotida tub o'zgarishlarga tayyorlanmoqda, bu erda texnologiya nafaqat vosita, balki ish muhitining to'laqonli ishtirokchisiga aylanadi.
