O'zbekistonning moliya tizimi asosiy vositalar dinamikasida sezilarli tafovutni namoyish etmoqda: depozitlarning rentabelligi ketma-ket uchinchi oy pasaymoqda, kredit resurslari qiymati nafaqat o'sishni to'xtatibgina qolmay, balki yangi mahalliy cho'qqilarni zabt etmoqda. Ushbu holat bozor ishtirokchilari va tahlilchilar orasida, ayniqsa tashqi iqtisodiy muhitning o'zgaruvchanligi sharoitida tobora ko'proq savollar tug'dirmoqda.
Markaziy bankning yangi ma'lumotlariga ko'ra, iyun oyi yakunlari bo'yicha milliy valyutadagi muddatli omonatlar bo'yicha o'rtacha tortilgan stavka 19,7 foizni tashkil etdi va may oyiga nisbatan 0,1 foiz punktga kamaydi. Shu bilan birga, qiymat aprel darajasidan yuqori bo'lib qoladi, ammo segment ichida tarkibiy tabaqalanish aniqlandi. Qisqa muddatli depozitlar (bir yilgacha) 18,8% gacha ko'tarildi (+0,4 p.p.), uzoq muddatli depozitlar esa 20% gacha (-0,3 p. p.) tushib, rentabellikni yo'qotdi.
Stavkalarning o'zgarishiga eng katta sezgirlik jismoniy shaxslarning hissalari bilan namoyon bo'ldi.iyun oyida aholi omonatlari bo'yicha o'rtacha stavka 21,4% ni tashkil etdi, bu barqaror pasayish tendentsiyasini aks ettiradi. Bundan tashqari, uzoq muddatli depozitlarning pasayishi — 21,5% gacha — 2024 yil fevral oyidan beri birinchi marta qayd etildi, bu uzoq resurslarni jalb qilishda bank ustuvorliklarini qayta ko'rib chiqishni ko'rsatishi mumkin.
Korporativ segmentda o'rtacha stavkalar 17,9 foizni tashkil etdi va o'tgan yil davomida eng yuqori ko'rsatkichga erishdi. Qisqa muddatli korporativ omonatlar 18% gacha ko'tarildi (+0,3 p. p.), uzoq muddatli daromadlar esa 17,8% gacha kamaydi (-0,3 p. p.). Bu biznesning iqtisodiy noaniqlik sharoitida moslashuvchan moliyaviy vositalar va qisqa rejalashtirish ufqlariga bo'lgan talabining ortib borayotganidan dalolat beradi.
Valyuta depozit bozorida ham ko'p yo'nalishli harakatlar kuzatilmoqda. Umuman olganda, o'rtacha daromad 4,6% ni tashkil etdi, bu may oyiga nisbatan 0,1 PP ga oshdi. Jismoniy shaxslarning depozitlari uchun stavka 4,8% ga etdi, yuridik shaxslarning depozitlari esa 4,2% gacha pasayishni ko'rsatdi.
Depozit rentabelligining pasayishi fonida kreditlash bozori teskari tendentsiyani ko'rsatmoqda. Yil boshida qisqa muddatli pasayishdan so'ng, milliy valyutadagi qarz stavkalari yana ko'tarila boshladi. Iyun oyida o'rtacha kredit stavkasi 23,2% ga etdi va fevral oyidagi darajani takrorladi.
Chakana kreditlash segmentida ayniqsa keskin o'sish kuzatilmoqda. Ikki oy ichida aholi uchun o'rtacha kredit stavkasi 1 foizdan oshdi. Aprel oyidagi eng past ko'rsatkich 22,6% dan iyun oyida 23,7% gacha ko'tarildi. Bir yilgacha bo'lgan qisqa muddatli iste'mol kreditlari qiymati 28,1% ga etdi — bu 2020 yil o'rtalaridan beri eng yuqori ko'rsatkich.
Biznes kreditlari yanada barqaror dinamikani namoyish etadi. Iyun oyida stavkalar 22,8% ni tashkil etdi va may oyiga nisbatan 0,2 p.p. ga oshdi. Qizig'i shundaki, kompaniyalar uchun qisqa muddatli kreditlar 22,1% gacha (-0,8 p.p.), uzoq muddatli kreditlar esa 23,2% gacha (+0,3 p. p.) ko'tarildi. Valyuta kreditlari barqarorlikni saqlab qoldi-taxminan 9,9%.
Iqtisodchi Otabek Bakirovning so'zlariga ko'ra, kreditlar va depozitlar bo'yicha stavkalar dinamikasidagi tafovut nafaqat bozor omillari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Mumkin bo'lgan sabablar orasida joriy davrda tan olingan yashirin yo'qotishlar, shuningdek banklarning tijorat profiliga mos kelmaydigan loyihalarda ishtirok etishi kiradi. Ekspert, shuningdek, bank sektoriga ma'muriy mexanizmlar tomonidan davom etayotgan bosimni ta'kidladi.
Vaziyatning konteksti mart oyidagi voqealarga e'tiborni qaytaradi, chunki tijorat banklari Markaziy bank tomonidan asosiy stavkaning oshishiga qaramay, depozit stavkalarini pasaytira boshladilar. Bu bozorni tartibga solish mexanizmlariga mumkin bo'lgan aralashuvdan qo'rqishni keltirib chiqardi. Hozirgi fonda bunday tashvishlar tobora asosli ko'rinadi.
Kredit rentabelligi va jalb qilingan mablag'lar qiymati o'rtasidagi farqni aks ettiruvchi sof foiz marjasini (NIM) hisoblash 2025 yil iyun oyida 3,5% darajani ko'rsatadi (23,2% va 19,7% stavkalar o'rtasidagi farq). Ushbu qiymat banklarning rentabelligi uchun muhim bo'lsa-da, uning keskin o'sishi hozirgi iqtisodiy modelda yuqori xavf va samarasizlikni ko'rsatishi mumkin.
Kredit yukining o'sishi va uzoq muddatli tejash uchun rag'batlarning pasayishi sharoitida mamlakat moliya tizimi ustuvorliklarni qayta ko'rib chiqish zarurati bilan duch kelmoqda. Faol moliyaviy transformatsiya bosqichida bo'lgan O'zbekiston uchun kuzatilgan dinamika nafaqat statistika, balki tartibga solish va bank strategiyasi darajasida e'tiborni talab qiladigan tarkibiy muammolar ko'rsatkichidir.
