O'zbekistondagi fan: "ammonit" ning kashf etilishi to'qqizinchi Sayyora mavjudligini shubha ostiga qo'yadi

Xalqaro astronomiya hamjamiyati 2023 kq14 va norasmiy "ammonit"nomini olgan yangi trans-neptuniya ob'ekti topilgani haqida xabar berdi. Uning noyob orbitasi zamonaviy Sayyora fanidagi eng mashhur farazlardan biri — Neptundan tashqarida to'qqizinchi Sayyora mavjudligini shubha ostiga qo'yadi.

"Ammonit" osmon jismlari — sednoidlarning noyob sinfining to'rtinchi taniqli vakili bo'ldi. Ushbu ob'ektlar Quyosh atrofida g'ayrioddiy uzoq, cho'zilgan va barqaror mavjud orbitalarda aylanadi, deyarli ma'lum sayyoralar yo'llari bilan kesishmaydi. Yangi jismning perigelioni 66 astronomik birlikni (au) tashkil etadi, yarim katta o'qi esa 252 au ga etadi.bu yarim katta o'qi 200 au dan ortiq bo'lgan ob'ektlar orasida eng uzoq bo'lgan uchinchi perigelion bo'lib, faqat Sedna va 2012 VP113 dan keyin ikkinchi o'rinda turadi.

Ob'ekt Fossil II loyihasi doirasida Gavayidagi 8,2 metrli Subaru teleskopi yordamida aniqlandi. Keyingi orbital tushuntirishlar Kanada-Fransiya-Gavayi teleskopining arxiv ma'lumotlari tufayli amalga oshirildi. Natijada, ammonit orbitasi 10 yillik harakat yoyini qamrab olgan kuzatuvlar asosida rekonstruksiya qilindi-bu kosmosning bunday uzoq mintaqasi jismlari uchun juda kam uchraydigan natija.

Mavjud nazariyalarga ko'ra, sednoidlarning orbitalari gipotetik to'qqizinchi sayyoraning tortishish ta'siri bilan "cho'zilgan" bo'lishi mumkin — bu quyoshdan yuzlab astronomik birliklarda aylanib yuradigan ulkan ob'ekt. Biroq, "ammonit" boshqa ma'lum sednoidlardan keskin farq qiladigan orbital parametrlarni namoyish etadi Sedna, Leleakuhonua va 2012 yil VP113.

Agar to'qqizinchi Sayyora haqiqatan ham taxmin qilingan chegaralarda mavjud bo'lganida, aksariyat stsenariylarda "ammonit" orbitasi beqaror bo'lar edi va ob'ekt allaqachon Quyosh tizimini tark etgan bo'lar edi. Ushbu qarama-qarshilik "ammonit" ni to'qqizinchi Sayyora mavjudligi haqidagi gipotezaning hozirgi versiyasiga qarshi kuchli dalilga aylantiradi.

Simulyatsiyalar ammonit orbitasi kamida 4,5 milliard yil davomida — deyarli Quyosh tizimi paydo bo'lganidan beri o'zgarmasligini tasdiqladi. U yirik sayyoralarning, shu jumladan Neptunning traektoriyalarini kesib o'tmaydi, bu ham galaktik to'lqinlar yoki yulduzlarning yaqin o'tishlari natijasida yuzaga keladigan tortishish siljishining ta'sirini yo'q qiladi.

Bundan tashqari, obyekt birinchi marta "perigelion bo'shliq" deb nomlangan orbitalar diapazonini to'ldirdi, bu yerda ilgari barqaror jismlarni aniqlash imkoni bo'lmagan 50 dan 75 au gacha bo'lgan perigelionlar mavjud.ushbu kashfiyot shuni tasdiqlaydiki, bu bo'shliq shunchaki cheklangan kuzatuv imkoniyatlarining natijasi emas, balki transneptun jismlarining klasterlash zonasi hisoblanadi.

Ma'lum bo'lgan to'rtta sednoidning orbitalarini retrospektiv tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, ular taxminan 4,2 milliard yil oldin bitta tortishish tuzilishida qurilgan bo'lishi mumkin. Bu bilvosita Quyosh tizimida erta mavjud bo'lgan, ammo keyinchalik undan tashqariga chiqarilgan sayyoraning mumkin bo'lgan ta'siridan dalolat beradi. Biroq, ushbu gipotezaning statistik ishonchliligi ilmiy hamjamiyat tomonidan tan olinishi uchun hali etarli emas.

"Ammonit" to'qqizinchi Sayyora mavjudligini to'liq rad etmaydi, ammo uning taxmin qilingan parametrlarini jiddiy qayta ko'rib chiqishni talab qiladi. Agar bunday ob'ekt mavjud bo'lsa, u 500 au va undan yuqori darajadagi yarim katta o'q bilan ancha uzoqroq orbitada bo'lishi kerak, bu esa uni aniqlashni ancha qiyinlashtiradi.

Ilmiy dunyo uchun "ammonit" ning kashf etilishi nafaqat o'rnatilgan nazariyalarga qarshi kurash, balki Quyosh tizimining tashqi chegaralari evolyutsiyasini yanada qayta ko'rib chiqishga taklifdir. Ehtimol, bu uzoq hududlarni tushunish Sayyora shakllanishining butun paradigmasini, shu jumladan tashqi yulduzlar, galaktik muhit va yosh yulduz klasterlarining dastlabki dinamikasini qayta ko'rib chiqishni talab qilishi mumkin. Yangi kuzatuvlar va kashfiyotlar, shu jumladan Astronomiya markazlari global tadqiqotlarga tobora ko'proq integratsiyalashayotgan O'zbekiston tomonidan bu jarayonda muhim rol o'ynashi mumkin.