XVJ O'zbekistonga progressiv shaxsiy daromad solig'ini tavsiya qiladi: iqtisodchi qonuniy bandlik va ijtimoiy adolat uchun xavf haqida ogohlantiradi

Xalqaro valyuta jamg'armasi O'zbekistonga jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'ining (shaxsiy daromad solig'i) yagona 12 foiz stavkasidan progressiv miqyosga o'tishni tavsiya qildi. Taklif soliq bazasini kengaytirish va soliq tushumlarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushini barqarorlashtirish zarurati bilan izohlanadi. Biroq, tashabbus mustaqil iqtisodchilar tomonidan qattiq tanqidga uchradi.

Iqtisodchi Otabek Bakirov bu g'oyani "antisosyal" deb atadi va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarga ishora qiluvchi to'rtta asosiy dalilni taqdim etdi.

1. Mehnatni qonuniylashtirish jarayoniga tahdid
   Mutaxassisning fikriga ko'ra, hozirgi tekis stavka tizimi biznesning qonuniy sohaga o'tishini rag'batlantiradi. Shaxsiy daromad solig'idan rasmiy tushumlarning ulushi barqaror o'sishni ko'rsatmoqda va 2024 yilning birinchi choragida ro'yxatdan o'tgan soliq to'lovchilar sonining ko'payishi davom etdi. Progressiv shkala, Bakirovning ta'kidlashicha, teskari ta'sir ko'rsatadi - "kulrang" ish haqi sxemalariga qaytish xavfi, shu jumladan naqd hisob-kitoblar va konvert to'lovlari paydo bo'ladi.
2. Progressiv soliq ta'minlanganlarga taalluqli emas
   Bakirovning ta'kidlashicha, mamlakatdagi haqiqiy moliyaviy tengsizlik ish haqi sohasida emas, balki korporativ sxemalar, dividendlar va soxta xarajatlar orqali shakllanadi. Progressiv shaxsiy daromad solig'i o'rta sinf ishchilariga tushadi, kompaniyalar orqali daromad oladigan badavlat fuqarolar esa yangi stavkalar doirasidan tashqarida qoladilar. Mutaxassis muqobil ravishda dividendlarni soliqqa tortishni shaxsiy daromad solig'i darajasiga tenglashtirishni va firmalar orqali amalga oshirilgan shaxsiy xarajatlarni soliq bazasiga kiritishni taklif qiladi.

"Nima uchun xodim 12% to'laydi va dividendlar 5% miqdorida soliqqa tortiladi, shuningdek soliq imtiyozlari bilan? Bu ijtimoiy adolat mantig'iga mos kelmaydi", dedi Bakirov.

3. Samarasiz qarz siyosati natijasida soliqlarning oshishi
   Iqtisodchining fikriga ko'ra, progressiv miqyosni joriy etish tashabbusi davlat qarzining o'sishi fonida byudjet xarajatlarini qoplash zarurligini bilvosita tasdiqlashi mumkin. Davlat qarzlaridan kam daromad olish fonida yangi soliqlarni joriy etish fiskal barqarorlikni idrok etishni yomonlashtirishi va ijtimoiy keskinlikni kuchaytirishi mumkin.
4. Soliq yuki adolatli ravishda qayta taqsimlanishi kerak
   Bakirov soliq yukini iqtisodiyotning rentabelli va o'ta daromadli segmentlariga o'tkazish zarurligiga e'tibor qaratadi. Potentsial manbalar orasida yirik tabiiy resurslar egalari, individual imtiyozlarga ega importchilar va monopoliyalar va imtiyozlar orqali daromad keltiradigan kompaniyalar mavjud. Ekspertning ta'kidlashicha, davlat resurslaridan tengsiz foydalanish tizimini demontaj qilmasdan adolatli soliq siyosati mumkin emas.

Tarixiy va xalqaro kontekst
2019 yilgacha O'zbekiston 7,5% dan 22% gacha bo'lgan stavkalar oralig'ida progressiv shkalani qo'llagan. Ba'zi yillarda maksimal stavka 40% gacha ko'tarildi. 2019 yildan beri 12% yagona stavka joriy etildi, bu ko'plab mutaxassislarning fikriga ko'ra ish haqi shaffofligining oshishiga va mehnat bozorini legallashtirish sur'atlarining tezlashishiga yordam berdi.

Taqqoslash uchun, AQShda eng kam daromad uchun 10% (yiliga 11 ming dollargacha) va 578 ming dollardan ortiq daromad uchun 37% maksimal stavka bilan progressiv shkala mavjud.amerikaliklar uchun o'rtacha samarali stavka taxminan 22% ni tashkil qiladi.

Ommaviy muhokamalarga qaramay, O'zbekiston rasmiylari progressiv soliqqa zudlik bilan qaytish rejalarini hali tasdiqlamadilar. May oyining boshida soliq qo'mitasi boshqarmasi boshlig'i bunday islohotlarni amalga oshirish imkoniyatini bildirdi, ammo keyinchalik idora ushbu masala bo'yicha aniq qarorlar mavjudligini rad etdi.