O'zbekistonning davlat qarzi 42 milliard dollardan oshdi: dinamikasi, tuzilishi va kreditorlari

2025-yil 1-aprel holatiga ko'ra O'zbekiston Respublikasining umumiy davlat qarzi 42,43 milliard AQSh dollariga yetdi. Bunday ma'lumotlar mamlakat iqtisodiyot va moliya vazirligi tomonidan keltirilgan. Yillik majburiyat hajmi 7,08 milliard dollarga oshdi, bu o'tgan yilning shu davriga nisbatan 20 foizga o'sdi.

Qarz majburiyatlarining umumiy hajmidan 35,55 milliard dollar tashqi qarzga to'g'ri keladi, ichki qarz esa 6,87 milliardni tashkil qiladi. Taqqoslash uchun, 2024-yil 1-aprel holatiga ko'ra, umumiy davlat qarzi 35,35 milliard dollarni tashkil etdi. Yalpi ichki mahsulotga nisbatan bu ko'rsatkich 31,7% dan 33,5% gacha ko'tarildi, bu esa davlat qarzlarining ko'payishi fonida qarz yukining o'sishini ko'rsatadi.

Tashqi qarz tarkibini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, jalb qilingan mablag'larning katta qismi davlat rivojlanishining ustuvor yo'nalishlarini moliyalashtirishga yo'naltiriladi. 2024 yil yakunlariga ko'ra, tashqi moliyalashtirishning qariyb 36 foizi iqtisodiyotning turli tarmoqlarini qo'llab-quvvatlashga taqsimlandi.

Shunday qilib, davlat byudjeti taqchilligini qoplash uchun 15,29 milliard dollar sarflandi, bu tashqi qarzlarning umumiy hajmining qariyb 45 foizini tashkil etadi. Mablag'larning katta qismi — 5,74 milliard dollar yoki 17 foizi yoqilg'i-energetika kompleksini rivojlantirishga sarflandi. Taxminan 2,9 milliard dollar (9%) qishloq xo'jaligi va suv xo'jaligi ehtiyojlariga sarflandi. Yana 8% yoki 2,8 milliard dollar transport infratuzilmasini rivojlantirishga, shu jumladan avtomobil yo'llari, temir yo'l aloqalari va logistika markazlarini modernizatsiya qilishga yo'naltirildi.

O'zbekistonning eng yirik tashqi kreditorlari orasida 2025-yil 1-yanvar holatiga ko'ra xalqaro moliya institutlari yetakchilik qilmoqda. Birinchi o'rinda Jahon banki bo'lib, uning mablag'lari 7,6 milliard dollarni tashkil etadi. Undan keyin 7,4 milliardga ega Osiyo taraqqiyot banki. Evro — obligatsiyalarni joylashtirish orqali xalqaro bozorlarda jalb qilingan mablag'lar-4,1 milliard dollar ham katta ulushni tashkil etadi.

Qarz olish sohasidagi muhim sheriklar qatoriga qarzdorligi 3,8 milliard dollar bo'lgan Xitoy moliyaviy tashkilotlari va 2,9 milliard dollarlik yapon moliyaviy tashkilotlari ham kiradi. Tashqi qarz tarkibida energetika, infratuzilma, agrosanoat va barqaror rivojlanish sohalarida loyihalarni amalga oshirishni qo'llab-quvvatlovchi Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (1,6 milliard dollar) va boshqa xalqaro va mintaqaviy moliya tashkilotlari kabi institutlar ham mavjud.

Davlat qarzining o'sishi keng ko'lamli islohotlarni faol amalga oshirish, iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini modernizatsiya qilish va uzoq muddatli iqtisodiy o'sishga qaratilgan muhim investitsiya dasturlari fonida qayd etilmoqda. Shu bilan birga, qarz darajasining kuzatilgan o'sishi joriy makroiqtisodiy vaziyat va global xavflarni hisobga olgan holda muvozanatli fiskal siyosat va qarz majburiyatlarini samarali boshqarishni talab qiladi.