O'zbekiston iqtisodiyoti yuqori o'sish sur'atlarini saqlab kelmoqda, biroq s&P Global Ratings xalqaro reyting agentligi ekspertlari ta'kidlaganidek, bir qator jiddiy makroiqtisodiy muammolarga duch kelmoqda. Asosiysi inflyatsiyaning tezlashishi va davlat qarzining o'sishi. Tahlilchilarning prognozlariga ko'ra, 2025 yil oxiriga kelib mamlakatda inflyatsiya darajasi 10% dan oshishi mumkin va 2028 yilga kelib davlat qarzi yalpi ichki mahsulotning 40% gacha ko'tariladi.
Ushbu xatarlarga qaramay, agentlik O'zbekistonning suveren kredit reytingi bo'yicha prognozni yaxshiladi: bb bahosi saqlanib qoldi, ammo maqomi "barqaror" dan "ijobiy"ga qayta ko'rib chiqildi. Bu xalqaro hamjamiyatning mamlakatda izchil amalga oshirilayotgan islohotlarga bo'lgan ishonchini aks ettiradi.
So'nggi hisob-kitoblarga ko'ra, 2024-yilda O'zbekiston yalpi ichki mahsuloti 6,5 foizga oshgan. O'sish, birinchi navbatda, qurilish, savdo va telekommunikatsiya kabi sohalar tomonidan ta'minlandi. So'nggi uch yil ichida iqtisodiyotning o'rtacha o'sishi har yili taxminan 6,8% ni tashkil etdi. Keyingi to'rt yil ichida sur'at biroz sekinlashadi, lekin yuqori bo'lib qoladi — yiliga 5,6%.
O'zbekiston iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yo'nalishlari qatoriga energetika sohasini kengaytirish, xususan, qayta tiklanadigan energiya manbalari sohasidagi loyihalarni ishga tushirish va qo'llab-quvvatlash kiradi. Hukumat "yashil" loyihalarda ishtirok etish uchun xorijiy investorlar va texnologik sheriklarni faol jalb qilmoqda. Shuningdek, mamlakatning eksport salohiyatini mustahkamlashi kerak bo'lgan mis, oltin, kumush va uran kabi strategik foydali qazilmalarni qazib olishni ko'paytirish rejalashtirilgan.
Shu bilan birga, aholi jon boshiga YaIM darajasi nisbatan past bo'lib qolmoqda-2024 yilda taxminan 3300 AQSh dollari. Yoshlar aholining katta qismini tashkil etadi, bu esa mehnat bozoriga qo'shimcha yuk keltiradi. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, iqtisodiyot hozirgi demografik tendentsiyalarga muvofiq hali etarli ish o'rinlarini ta'minlay olmaydi.
Mehnat muhojirlarining pul o'tkazmalari iste'molchilar talabi va valyuta barqarorligini qo'llab-quvvatlashda muhim rol o'ynashda davom etmoqda. 2024 yilda ularning hajmi 14,8 milliard dollarni tashkil etdi — bu YaIMning taxminan 13 foizini tashkil etdi. O'tkazmalarning asosiy manbai Rossiya bo'lib, u barcha tushumlarning 77 foizini tashkil qiladi. Biroq, Germaniya, Janubiy Koreya va AQSh kabi mamlakatlarning hissasi ham ortib bormoqda.
Geosiyosiy o'zgarishlar fonida O'zbekiston xalqaro sanksiya rejimlariga rioya etish choralarini kuchaytirmoqda. Mamlakatda tashqi iqtisodiy faoliyatni nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimlari joriy etilmoqda, muvofiqlik tartib-qoidalari kuchaytirilmoqda. Bu asosiy sheriklar — AQSh va Evropa Ittifoqi mamlakatlari tomonidan ikkilamchi sanktsiyalar xavfini minimallashtirishga imkon beradi.
Davlat siyosati infratuzilma, energetika, tog ' - kon sanoatini faol rivojlantirishga, shuningdek, ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishga qaratilgan. Ushbu chora-tadbirlar katta byudjet mablag'larini talab qiladi va davlat qarzining o'sishi bilan birga keladi. 2021 yildan beri u har yili YaIMning o'rtacha 6,1 foiziga o'sdi. S & P hisob-kitoblariga ko'ra, 2028 yilga kelib uning hajmi YaIMning 40 foiziga etadi, shu bilan birga belgilangan Qonunchilik chegarasidan 60 foizga past bo'ladi.
Hukumat, shuningdek, byudjet taqchilligini kamaytirishga e'tibor qaratmoqda-bu yil YaIMning 3 foizidan oshmasligi kerak. Byudjet siyosatini yaxshilash bo'yicha qadamlar orasida gaz va elektr energiyasi tariflarini oshirish, bu esa subsidiya xarajatlarini YaIMning taxminan 0,5 foiziga kamaytiradi. Bundan tashqari, ijtimoiy qo'llab-quvvatlash tizimini isloh qilish, ayrim soliq imtiyozlarini bekor qilish va soliq bazasini kengaytirish rejalashtirilgan.
Mis va oltin kabi strategik resurslar eksportining o'sishi ham byudjetni qo'llab-quvvatlaydi. Bunga parallel ravishda, ichki qarz olishning roli o'sib bormoqda: agar 2022 yilda ular davlat qarzining 11 foizini tashkil etgan bo'lsa, 2024 yilga kelib — 16 foiz. Biroq, tijorat kreditlari narxining oshishi va ichki qarz bozorining rivojlanishi qarzga xizmat ko'rsatish xarajatlarining oshishiga olib keladi — ikki yil davomida foizlar bo'yicha to'lovlar 77 foizga oshdi.
Tashqi iqtisodiy dinamika keskinligicha qolmoqda. 2024 — yilda joriy hisob taqchilligi YaIMning 5 foizigacha kamaydi-bu asosan eksportning 38 foizini tashkil etuvchi oltin va tovarlar narxining oshishi hisobiga. Xom ashyo narxi 2025 yilda ham yuqori bo'lib qolishi kutilmoqda, ammo keng ko'lamli investitsiya loyihalari tufayli ortib borayotgan import to'lov balansiga bosimni yana kuchaytirishi mumkin. 2028 yilga kelib tashqi savdo taqchilligi YaIMning taxminan 6,2 foizini tashkil qilishi kutilmoqda.
O'zbekiston defitsitni yangi tashqi qarzlar hisobiga qoplashni rejalashtirmoqda, shu bilan birga yirik aktivlarni xususiylashtirish orqali to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimini kutmoqda. Shu nuqtai nazardan, bank sektorini isloh qilishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Xususan, yaqin yillarda "O'zsanoatqurilishbank" va "Asakabank" ni xususiylashtirish rejalashtirilgan. Ipoteka-bank misolidan so'ng, ushbu muassasalar investitsiya jozibadorligi va operatsion samaradorligini oshirish uchun chuqur transformatsiyadan o'tishlari kerak.
Moliyaviy tizimning barqarorligi ko'p jihatdan valyuta zaxiralarining holatiga bog'liq. Oltin zaxirasi Markaziy bank aktivlarining taxminan 77 foizini tashkil etsa-da, global oltin narxlarining pasayishi likvidlikka ta'sir qilishi mumkin. Shunga qaramay, xalqaro zaxiralarning joriy hajmi etti oygacha importni qoplash imkonini beradi.
2017 yilda valyuta kursi erkinlashtirilganidan beri O'zbekistonda pul-kredit siyosatining samaradorligi asta-sekin yaxshilanmoqda. Biroq, davlat banklarining doimiy ustunligi va imtiyozli kreditlardan keng foydalanish Markaziy bankning moslashuvchanligini cheklaydi. 2025 yilda inflyatsiya tarif siyosatini qayta ko'rib chiqish fonida 10,1% gacha ko'tarilishi kutilmoqda. 2028 yilga kelib uning 8,6% gacha pasayishi kutilmoqda, garchi ilgari 6,5% gacha keskin pasayish prognoz qilingan edi.
Shu bilan birga, moliyaviy xizmatlarga talab ortib bormoqda: aholi kreditlarni, ayniqsa avtomobil sotib olish va iste'molchilar ehtiyojlarini faol ravishda jalb qilmoqda. Moliya bozorining haddan tashqari qizib ketish xavfini oldini olish uchun Markaziy bank kreditlashning ayrim turlariga, shu jumladan avtokreditlar va kredit karta qarzlariga cheklovlar qo'yadi.
Kapital bozori rivojlanmagan bo'lib qolmoqda va uzoq muddatli moliyalashtirish manbalariga kirish cheklangan. Bank sohasini tartibga solish asta-sekin takomillashtirilmoqda, ammo mutaxassislarning fikriga ko'ra, ko'p hollarda u reaktiv bo'lib, ko'proq shaffoflik va bashorat qilishni talab qiladi.
Tahlilchilarning fikriga ko'ra, inflyatsiya xavfi va qarz yukining oshishiga qaramay, O'zbekiston davom etayotgan islohotlar, iqtisodiy liberallashtirish va xususiy sektor ishtirokini kengaytirish orqali barqaror o'sish salohiyatini saqlab kelmoqda.
